Dân Chúa ? | Liên Lạc | [Valid RSS] RSS Feeds


Tháng 10/2020

Bài Mới

Sách Online

Mục Lục Sách »

pierre-julien_eymard_pk1.jpg
Người say yêu Thánh Thể
imitation3.jpg
Gương Chúa Giêsu
eucharist.jpg
Suy niệm trước Thánh Thể

Xây Dựng Xã Hội Công Bằng Theo Học Thuyết Xã Hội Công Giáo (Phần 3)

§ +GM Phaolô Bùi Văn Đọc

III. CÁC NGUYÊN TẮC LỚN CỦA HỌC THUYẾT XÃ HỘI CÔNG GIÁO

Học thuyết xã hội công giáo là một toàn bộ, không thể tách ra từng mảng, hoặc đề cập đến một vài nguyên tắc riêng lẻ, và từ đó phê phán một cách riêng lẻ, hoặc lợi dụng một vài nguyên tắc và đưa đến các chủ trương cực đoan. Trái lại cần phải nhấn mạnh các đặc tính: thống nhất và liên tục, chứ không đứt đoạn hoặc mâu thuẫn nhau, luôn cởi mở và lưu tâm tới các vấn đề thời đại, những điều mới mẻ.

Học thuyết xã hội của Giáo hội là một tri thức được soi sáng bởi đức tin: các nguyên tắc cơ bản của nó được rút ra từ những suy tư vừa dựa trên lý trí, vừa dựa trên mạc khải thánh kinh và truyền thống của Giáo hội. Đối tượng và nội dung của suy tư này là đời sống con người trong xã hội, các tương quan giữa con người và xã hội. Về lãnh vực này, có rất nhiều điều thiết thực để suy nghĩ. Do đó những nguyên tắc lớn của học thuyết xã hội công giáo không chỉ nằm trên bình diện lý thuyết suông, nhưng chúng nhằm hướng dẫn đời sống thực tế của con người và xã hội.

III. 1. Nguyên tắc nhân vị và công bằng xã hội

Nguyên tắc đầu tiên và cơ bản nhất là nguyên tắc nhân vị. Con người chính là trọng tâm và linh hồn của tư duy xã hội công giáo. Toàn bộ học thuyết xã hội công giáo chẳng qua chỉ là sự triển khai nguyên tắc: con người có phẩm giá bất khả xâm phạm. Giáo hội luôn cố gắng bênh vực phẩm giá con người mỗi khi có toan tính xác định lại hay bóp méo hình ảnh của phẩm giá ấy (x. TYHTXHCG, số 107).

Người nam và người nữ có cùng một phẩm giá và ngang bằng nhau. Từng người và cùng nhau họ là hình ảnh của Thiên Chúa. Người nam và người nữ quan hệ với người khác trước hết như những người chịu trách nhiệm về sự sống của người khác: “Ta sẽ đòi ngươi tính sổ về máu của anh em mình” (St 9, 5). Người nam và người nữ cũng đặt mình đối diện với các loài thụ tạo khác, dựa vào chính ơn gọi phải sống của mình, họ có quyền và bổn phận sử dụng chúng để phục vụ mình. Nhưng việc con người làm chủ vũ trụ cũng đòi hỏi trách nhiệm, chứ không được quyền tuỳ tiện và khai thác cách ích kỷ (x. ibid. số 111 – 113).

Con người được Thiên Chúa tạo dựng thành một thể thống nhất gồm xác và hồn. Nhân vị con người bao gồm cả thân xác, được trao phó trọn vẹn cho chính con người. Và con người với cả hồn lẫn xác là chủ thể chịu trách nhiệm về các hành vi luân lý của mình. Thông qua thân xác, con người thống nhất nơi mình các yếu tố của thế giới vật chất. Còn thông qua sự linh thiêng của mình, con người vượt lên trên thế giới các sự vật và đi vào nơi sâu thẳm nhất của thực tại. Bởi đó con người có hai đặc điểm khác nhau: là hữu thể vật chất có liên quan với thế giới này qua thân xác mình, và là hữu thể thiêng liêng, mở ra với siêu việt.

Con người mở ra với Đấng Vô biên và với toàn thể các thụ tạo, mở ra với sự hữu viên mãn, với chân trời vô biên của sự hữu. Con người hiện hữu như một hữu thể độc đáo và không thể sao chép, như một cái “tôi’ có khả năng hiểu chính mình, làm chủ chính mình và tự quyết về mình. Con người hiện hữu trước hết như một thực thể làm chủ thể, như một trung tâm của ý thức và tự do.

Một xã hội công bằng chỉ trở thành hiện thực khi được xây dựng trên việc tôn trọng phẩm giá siêu việt của con người. Con người là mục tiêu tối hậu của xã hội; xã hội được tổ chức là nhắm tới con người. Bởi đó không bao giờ người ta được lèo lái con người vào những mục tiêu xa lạ với sự phát triển của chính con người. Không thể lấy con người làm phương tiện để thực hiện những dự án kinh tế, xã hội hay chính trị.

Tự do đích thực không phải là “muốn làm gì thi làm’, không cần để ý tới ai, không lưu tâm tới điều gì khác. Muốn thực hành đúng đắn ‘tự do cá nhân”, đòi hỏi phải có những điều kiện đặc thù liên quan tới trật tự kinh tế, xã hội, luật pháp, chính trị và văn hoá. Thực thi tự do, con người làm những hành vi tốt về mặt luân lý, có giá trị xây dựng con người và xã hội, nếu con người biết tuân theo sự thật. Người ta nhận ra sự thật liên quan đến điều tốt xấu một cách hết sức cụ thể dựa vào phán đoán của lương tâm khiến con người sẵn sàng chịu trách nhiệm về điều tốt và điều xấu đã làm.

Khi thực thi sự tự do, chúng ta gián tiếp liên hệ đến luật luân lý tự nhiên, có tính phổ quát, đi trước và liên kết mọi quyền lợi và nghĩa vụ của con người. Luật tự nhiên “chẳng là gì khác hơn chính ánh sáng của trí khôn được Thiên Chúa dọi vào lòng chúng ta. Nhờ đó chúng ta biết phải làm điều gì và tránh điều gì. Trong tình trạng có nhiều nền văn hoá khác nhau, luật tự nhiên chính là điểm liên kết mọi dân tộc, thống nhất các nguyên tắc chung (x. ibid. các số 129 – 141).

Thiên Chúa không thiên vị ai, vì mọi người đều có cùng phẩm giá của những thụ tạo được tạo dựng theo hình ảnh Thiên Chúa và giống Thiên Chúa. Phẩm giá của mỗi người trước mặt Thiên Chúa chính là nền tảng đem lại phẩm giá của con người trước mặt người khác.Và đó cũng là nền tảng tối hậu đưa tới sự bình đẳng và tình huynh đệ căn bản giữa mọi người, bất kể chủng tộc, giới tính, nguồn gốc, văn hoá hay giai cấp.

Chỉ khi nào phẩm giá con người được nhìn nhận mới có thể có sự phát triển riêng và chung của mọi người (Gc 2, 1-9). Để khuyến khích sự phát triển này, cần đặc biệt giúp đỡ những người kém nhất, bảo đảm cho cả nam lẫn nữ có những điều kiện phát triển đồng đều, cũng như sự bình đẳng khách quan giữa các giai cấp xã hội khác nhau trước mặt luật pháp.

Trong các quan hệ giữa các dân tộc và các quốc gia, cũng cần phải có những điều kiện bình đẳng và giống nhau thì cộng đồng quốc tế mới phát triển đích thực (x. ibid. các số 143-145).

Ứng dụng nguyên tắc nhân vị vào đời sống xã hội đưa tới đòi hỏi không thể thoái thác, là mọi người phải tôn trọng quyền làm người của nhau, xã hội và cộng đồng chính trị phải tôn trọng quyền con người. Giáo hội công giáo đánh giá rất cao bản tuyên ngôn nhân quyền của Liên hiệp quốc, được công bố ngày 10 tháng 12 năm 1948. Thật ra, nguồn gốc của các quyền con người nằm trong chính phẩm giá của mỗi một con người. Nhưng nguồn gốc tối hậu của chúng không ở trong ý muốn thuần tuý của con người, trong thực thể quốc gia hay chính quyền, nhưng là trong chính bản thân con người và trong Thiên Chúa, Đấng tạo dựng con người.

Phải bảo vệ các quyền con người không chỉ một cách riêng lẻ mà còn như một tổng thể: bảo vệ chỉ một phần các quyền này thôi là một cách không công nhận chúng. Các quyền ấy tương ứng với phẩm giá con người, và trên hết chúng đáp ứng các nhu cầu căn bản của con người, vật chất cũng như tinh thần của con người. Những quyền này áp dụng cho mọi giai đoạn của cuộc sống, mọi hoàn cảnh chính trị, xã hội, kinh tế và văn hoá.

Thông điệp Bách chu niên (Centesimus annus) của Đức Thánh cha Gioan Phaolô II liệt kê một số quyền rất cụ thể: “Quyền được sống”, và phần bổ sung của quyền ấy là quyền của thai nhi được lớn lên trong bụng mẹ từ lúc thụ thai; quyền được sống trong một gia đình hợp nhất và trong một môi trường luân lý giúp phát triển nhân cách của đứa trẻ; quyền được phát huy trí khôn, được tìm biết chân lý; quyền được chia sẻ công ăn việc làm, được sử dụng các thành quả rút ra từ đó để lo cho bản thân và những người thân; quyền được tự do thành lập gia đình, quyền có con hoặc hoãn lại bằng việc sinh đẻ có trách nhiệm. Theo một nghĩa nào đó, nguồn gốc và tổng hợp các thứ quyền ấy là quyền tự do tôn giáo, được hiểu như là quyền sống trong chân lý đức tin của mình và phù hợp với phẩm giá siêu việt của một nhân vị” (Gioan Phaolô II, CA, số 47).

Liên kết hết sức chặt chẽ với đề tài quyền lợi là vấn đề nghĩa vụ của con người. Trong xã hội loài người, quyền của người này là nghĩa vụ cho hết mọi người khác: cụ thể là nghĩa vụ phải nhìn nhận và tôn trọng các quyền ấy. Khi khẳng định các quyền lợi mà không nhìn nhận các trách nhiệm tương ứng là một sự mâu thuẫn nội tại.

Phạm vi nhân quyền được mở rộng ra để bao gồm cả quyền lợi của các dân tộc và các quốc gia. Luật quốc tế dựa trên nguyên tắc phải tôn trọng một cách bình đẳng đối với các quốc gia, đối với quyền tự quyết của mỗi dân tộc và đối với sự hợp tác tự do nhằm đạt được công ích cao hơn cho cả nhân loại. Hoà bình được xây dựng không chỉ dựa trên quyền con người, mà còn trên sự tôn trọng các quyền của các dân tộc, nhất là quyền độc lập (x. ibid. các số 152-157).

III. 2. Nguyên tắc công ích và công bằng xã hội

Nguyên tắc công ích là một nguyên tắc mà mọi khía cạnh trong đời sống xã hội đều có liên quan để có ý nghĩa trọn vẹn, xuất phát từ chính phẩm giá, sự duy nhất và bình đẳng giữa hết mọi người.

Công ích không chỉ đơn giản là tổng cộng các của cải riêng (vật chất và tinh thần) của mỗi người trong xã hội. Dù là của mọi người và của mỗi người, công ích vẫn là ích lợi chung, vì nó không thể phân chia được và vì phải gộp chung như thế mới có được, phát triển và bảo vệ được cách hữu hiệu, đồng thời hướng về tương lai.

Một xã hội muốn và có ý định tiếp tục phục vụ con người ở mọi cấp độ là một xã hội phải lấy công ích - tức là lợi ích của hết mọi người và của con người toàn diện - làm mục tiêu tiên quyết của mình. Con người không thể tìm được sự phát triển mỹ mãn chỉ nơi bản thân mình, nếu bỏ qua sự kiện con người hiện hữu với người khác và cho người khác.

Những đòi hỏi của công ích tuỳ thuộc vào những điều kiện xã hội của mỗi giai đoạn lịch sử và có liên quan chặt chẽ với việc tôn trọng và thăng tiến con người toàn diện cũng như các quyền căn bản của con người. Những đòi hỏi này trước hết bao gồm việc dấn thân xây dựng hoà bình, tổ chức các cơ sở quyền lực của quốc gia, xây dựng một hệ thống tư pháp lành mạnh, bảo vệ môi trường và cung cấp các dịch vụ thiết yêu cho hết mọi người.

Công ích có liên quan tới mọi thành phần trong xã hội, không ai được miễn cộng tác vào việc thực hiện và phát huy công ích, tuỳ theo khả năng của mỗi người. Mỗi người cũng có quyền hưởng những điều kiện của đời sống xã hội do công ích đem lại. Ngày nay tài sản của thế giới đang được phân phối dưới ảnh hưởng của những tệ đoan nặng nề xuất phát từ chỗ có sự chênh lệch khổng lồ giữa một thiểu số giàu có quá mức và vô số người không có tài sản. Cần phải tổ chức lại sự phân phối ấy cách hiệu quả và phù hợp với các chuẩn mực về công ích, tức là công bằng xã hội.

Trách nhiệm đạt tới công ích không những thuộc về các cá nhân, mà là trách nhiệm của Nhà nước, vì công ích là lý do tồn tại của quyền bính chính trị. Nhà nước phải bảo đảm cho xã hội dân sự được trật tự, thống nhất và có tổ chức, để công ích được thể hiện với sự cộng tác của mỗi công dân. Để bảo đảm công ích, chính phủ mỗi nước có nghĩa vụ đặc biệt là làm hài hoà các quyền lợi khác nhau của các thành phần xã hội với các đòi hỏi của công lý. Điều hoà cách thích hợp các lợi ích của các tập thể với các lợi ích của cá nhân là một trong những nhiệm vụ tế nhị nhất của chính quyền.

Công ích xã hội không phải là một mục tiêu tự thân; nó chỉ có giá trị khi có liên quan tới việc thực hiện các mục tiêu tối hậu của con người và ích lợi chung của toàn thể thụ tạo (x. ibid. các số 164 - 170)

III. 3. Nguyên tắc mục tiêu phổ quát của của cải và công bằng xã hội

Nguồn gốc và ý nghĩa của nguyên tắc mục tiêu phổ quát của của cải:

Trong số những điều bao hàm trong nguyên tắc công ích, quan trọng nhất là nguyên tắc của cải có mục tiêu phổ quát. Thiên Chúa đã tiền định cho trái đất và tất cả những gì chứa đựng trong đó đều dành cho mọi người và mọi dân tộc, ngõ hầu mọi sự vật được tạo thành được chia sẻ cách tốt đẹp cho hết mọi người dựa vào sự công bằng được điều tiết bởi đức ái (Vat. II, GS, số 69).

Quyền sử dụng của cải trên trái đất là quyền dựa trên nguyên tắc “mục tiêu phổ quát” của của cải. Mỗi người phải đạt được mức an sinh cần thiết để có thể phát triển trọn vẹn. Quyền sử dụng chung các của cải là “nguyên tắc đầu tiên của toàn bộ trật tự đạo đức và xã hội” và là nguyên tắc tiêu biểu của học thuyết xã hội công giáo. Trước hết đó là một quyền tự nhiên, được khắc ghi nơi bản tính con người, chứ không phải là một quyền do xã hội thiết định. Đó là một quyền bẩm sinh nơi mỗi người… có trước bất cứ hệ thống pháp luật nào liên quan đến vấn đề này, có trước bất cứ hệ thống kinh tế hay xã hội nào.

Nguyên tắc mục tiêu phổ quát của của cải chính là một lời mời gọi chúng ta hãy triển khai một nhãn quan kinh tế, gợi hứng từ các giá trị luân lý, làm cho con người luôn nhìn thấy nguồn gốc và mục tiêu của của cải, để từ đó tạo ra một thế giới công bằng và liên đới (x. TYHTXHCG, các số 1171 - 175).

Muốn thực hiện mục tiêu phổ quát của của cải, cần phải có nỗ lực chung hầu tạo cho mỗi người và mọi dân tộc những điều kiện cần thiết để phát triển toàn diện, hầu ai ai cũng có thể góp phần làm cho thế giới nhân bản hơn. “Trong thế giới ấy mỗi cá nhân có thể cho và nhận, sự tiến bộ của người này không cản trở sự phát triển của những người khác…” (Thánh bộ giáo lý đức tin, Libertatis conscientia, số 90, năm 1987).

Mục tiêu phổ quát của tài sản và quyền tư hữu:

Nhờ lao động và nhờ tận dụng khả năng trí tuệ, người ta có thể làm chủ trái đất và biến nó thành một nơi ở thích hợp, con người biến một phần trái đất thành của mình; đây chính là nguồn gốc của tư hữu. Nhờ tư hữu và các hình thái khác nhau trong việc làm chủ của cải cách cá nhân, con người bảo đảm cho mình có một không gian hết sức cần thiết để thực hiện sự độc lập của cá nhân và gia đình, có thể coi đó là sự nối dài của tự do… thúc giục con người thi hành trách nhiệm, và là một trong những điều kiện để có được sự tự do dân sự (x. GS, số 71).

Học thuyết xã hội công giáo đòi việc làm chủ của cải phải được mở ra một cách đồng đều cho hết mọi người, để mọi người đều có thể trở thành chủ nhân, ít là trong một chừng mực nào đó, và tránh tình trạng phải chấp nhận những hình thức “làm chủ một cách chung chạ và hỗn độn”.

Truyền thống kitô giáo chưa bao giờ công nhận quyền tư hữu là quyền tuyệt đối, không được phép đụng chạm. Ngược lại, truyền thống ấy luôn luôn hiểu quyền này trong khuôn khổ rộng lớn hơn là quyền của hết mọi người được sử dụng tài nguyên của toàn thể vũ trụ (Gioan Phaolô II, Laborem exercens, số 14).

Học thuyết xã hội công giáo còn kêu gọi nhìn nhận vai trò xã hội của quyền tư hữu dưới bất cứ hình thức nào, đó là một cách nhắc tới tương quan tất yếu giữa tư hữu với công ích. Không được để tài sản mình đang giữ hoá thành vô ích, nhưng phải làm sao hướng chúng đi vào hoạt động sản xuất, thậm chí còn giao các tài sản ấy cho những người nào có ước muốn và khả năng đưa chúng vào sản xuất.

Giai đoạn lịch sử hiện nay xếp đăt cho xã hội sử dụng nhiều thứ của cải mới mẻ và trước đây chưa từng được biết đến. Tình hình này bắt chúng ta đọc lại nguyên tắc mục tiêu phổ quát của tài sản một cách mới mẻ và cần phải mở rộng nguyên tắc ấy cho nó bao gồm cả những sự phát triển mới nhất do các tiến bộ kinh tế và công nghệ mang lại. Phải đặt các hiểu biết mới mẻ về công nghệ và khoa học phục vụ các nhu cầu căn bản của con người, làm cho gia sản chung của nhân loại càng ngày càng tăng lên.

Cần phải phá các hàng rào và các tổ chức độc quyền, đã khiến cho nhiều nước phải đứng bên lề chương trình phát triển, phải cung cấp cho các cá nhân và quốc gia các điều kiện căn bản, giúp họ tham gia vào sự phát triển (Gioan Phaolô II, CA, số 35).

Được thi hành quyền làm chủ dưới nhiều hình thức khác nhau sẽ giúp cho các chủ thể, cá nhân hay cộng đồng, hưởng thêm nhiều lợi ích khách quan như điều kiện sống tốt hơn, tương lai an toàn hơn, và khả năng để lựa chọn có nhiều hơn. Nhưng của cải cũng có thể mang lại nhiều hứa hẹn hão huyền, nguồn gốc của nhiều cám dỗ. Những người nào và xã hội nào đi xa đến mức tuyệt đối hoá vai trò của của cải không sớm thì muộn sẽ kinh nghiệm thế nào là bị nô lệ một cách cay đắng nhất (x. TYHTXHCG, các số 176 - 181).

Mục tiêu phổ quát của tài sản và sự lựa chọn ưu tiên dành cho người nghèo:

Nguyên tắc của cải vốn có mục tiêu phổ quát bắt chúng ta phải coi người nghèo, người bị gạt ra bên lề và người bị ngăn cản không phát triển được do các điều kiện sống của họ, là những tiêu điểm cần quan tâm đặc biệt. Muốn vậy cần phải tái xác nhận cách mạnh mẽ sự lựa chọn ưu tiên dành cho người nghèo. Đây là một sự lựa chọn hay là một hình thức ưu tiên trong khi thi hành đức ái kitô giáo, như toàn bộ truyền thống Giáo hội đã làm chứng.

Hơn thế nữa, hiện nay, với chiều kích toàn cầu mà các vấn đề xã hội đều có, tình yêu ưu tiên dành cho người nghèo và các quyết định rút ra từ đó chắc chắn bao trùm vô số người đói khát, túng thiếu, không nhà ở, người không được chăm sóc y tế và trên hết, người không hy vọng sẽ có một tương lai tốt đẹp hơn (Gioan Phaolô II, S.R.S, số 42).

Lòng yêu thương mà Giáo hội dành cho người nghèo được cảm hứng từ Tin mừng Tám mối phúc, từ đời sống khó nghèo của Chúa Giêsu và từ sự quan tâm của Người đối với người nghèo. Lòng yêu thương này không những liên quan tới sự khó nghèo vật chất, mà còn liên quan tới nhiều hình thức khác nhau của sự nghèo nàn về văn hoá và tôn giáo (x. TYHTXHCG, các số 182 - 184).

Trong giáo huấn của mình, Giáo hội thường xuyên nhắc tới mối tương quan giữa lòng bác ái và sự công bằng: “Khi chúng ta chăm lo các nhu cầu của những người đang cần là chúng ta trả lại cho họ cái của họ, chứ không phải của chúng ta. Chúng ta không chỉ làm các việc bày tỏ lòng thương xót mà là đang trả một món nợ công bằng” (Thánh Grêgôriô Cả, Regula pastoralis, 3,21).

III. 4. Nguyên tắc bổ trợ (principle of subsidiarity)

Nguyên tắc bổ trợ là một trong những định hướng bền vững và đặc thù nhất của học thuyết xã hội công giáo, đã có mặt trong học thuyết ấy ngay từ văn kiện xã hội đầu tiên (Leo XIII, Rerum novarum).

Để phát huy phẩm giá con người cần phải quan tâm tới gia đình, các tập thể, các hiệp hội, các thực thể địa phương, phải quan tâm tới toàn bộ các biểu hiện kinh tế, xã hội, văn hoá, thể thao, giải trí, nghề nghiệp… mà dân chúng đã tự động tạo ra, vì chúng giúp họ thể hiện việc tăng trưởng xã hội cách có hiệu quả. Đó chính là lãnh vực của xã hội dân sự, có thể hiểu là tổng số các mối quan hệ giữa các cá nhân với các tập thể xã hội trung gian. Nhờ mạng lưới các quan hệ ấy, cơ cấu xã hội mới vững mạnh và cộng đồng các nhân vị mới có nền tảng.

Giáo hội từng nhấn mạnh tới nhu cầu cần bảo vệ và phát huy các biểu hiện nguyên thuỷ của đời sống xã hội (x. Quadragesimo Anno). Giáo hội cũng cho thấy nguyên tắc bổ trợ là nguyên tắc quan trọng nhất của triết học xã hội.

Thật là một sai lầm trầm trọng khi rút khỏi tay các cá nhân những gì họ có thể làm được dựa vào sáng kiến và sự chuyên cần của mình, để trao cho cộng đồng; cũng vậy thật là bất công và tai hại nghiêm trọng, làm trật tự đúng đắn bị xáo trộn, khi giao cho một tổ chức cao hơn và lớn hơn những gì mà tổ chức nhỏ hơn và cấp dưới có thể làm được.

Dựa trên nguyên tắc này, mọi xã hội thuộc trật tự cao hơn phải có thái độ giúp đỡ - tức là hỗ trợ, đẩy mạnh, phát triển - các xã hội thuộc trật tự thấp hơn. Nhờ nguyên tắc bổ trợ dân chúng có thể được bảo đảm khỏi những sự lạm quyền của chính quyền cấp cao hơn và chính quyền này cũng được mời gọi giúp đỡ các cá nhân, các gia đình và các tập thể trung gian chu toàn nghĩa vụ. Nguyên tắc này là bó buộc, vì mỗi con người, mỗi gia đình và tập thể trung gian đều có một điều gì độc đáo có thể đóng góp cho cộng đồng.

Nguyên tắc bổ trợ chống lại một số hình thức trung ương tập quyền, quan liêu giấy tờ, cũng như sự can thiệp vô lý và thái quá của Nhà nước trong guồng máy công cộng. Để áp dụng nguyên tắc bổ trợ trong thực tế, có một nhu cầu tương ứng cần thoả mãn: đó là tôn trọng và thăng tiến con người và gia đình; trân trọng ngày càng nhiều hơn các hiệp hội và các tổ chức trung gian trong những lựa chọn căn bản của họ; cổ võ các tổ chức tư nhân sao cho bất cứ đơn vị xã hội nào cũng phục vụ công ích, mỗi tổ chức với nét riêng của mình.

Một số trường hợp cụ thể có thể khiến Nhà nước hỗ trợ thực hiện một vài chức năng. Có những tình huống mà trong đó Nhà nước cần phải đích thân đứng ra khởi động nền kinh tế vì xã hội dân sự nơi đó không đủ sức hỗ trợ các sáng kiến kinh doanh. Cũng có thể có trường hợp vì tình trạng mất cân đối xã hội hay bất công xã hội quá nghiêm trọng mà chính quyền cần can thiệp để tạo ra những điều kiện bình đẳng hơn, để có công lý và hoà bình. Tuy nhiên, theo nguyên tắc bổ trợ, sự thay thế mang tính cơ chế này không được tiếp tục khi không thực sự cần thiết nữa.

Một hệ luận điển hình của nguyên tắc bổ trợ là sự tham gia, được thực hiện chủ yếu qua một loạt hoạt động mà nhờ đó các công dân - trong tư cách cá nhân hay liên kết với người khác- góp phần vào đời sống văn hoá, kinh tế, chính trị và xã hội của cộng đồng dân sự mà mình là thành viên. Tham gia là nghĩa vụ mà mọi người phải chu toàn một cách ý thức, với tinh thần trách nhiệm và nhắm tới công ích.

III. 5. Nguyên tắc liên đới (principle of solidarity)

Nguyên tắc liên đới là nguyên tắc hiện nay được nhấn mạnh nhiều nhất trong học thuyết xã hội công giáo, và cũng là nguyên tắc được đưa vào ứng dụng thực tế nhiều nhất trên bình diện quốc gia cũng như quốc tế.

Ý nghĩa của sự liên đới:

Liên đới không chỉ là một đồng cảm mơ hồ hay xúc động hời hợt trước những đau khổ của bao người xa gần. Nhưng đó là quyết tâm chắc chắn và bền vững lo cho công ích, nghĩa là cho lợi ích của tất cả và của từng người, bởi vì tất cả chúng ta thực sự đều có trách nhiệm về mọi người. Đây là một thái độ hoàn toàn có tính chất phúc âm: dấn thân lo cho ích lợi của tha nhân, sẵn sàng như Tin mừng nói, “chết đi” cho người khác, thay vì bóc lột họ, “phục vụ” người khác thay vì đàn áp họ để mưu lợi ích riêng (x. Mt 10, 40 - 42; Mc 10, 42 - 45; Lc 22, 25 - 27).

Việc thực thi tình liên đới trong mọi xã hội sẽ đạt được giá trị trọn vẹn của nó, khi mọi người biết nhìn nhận nhau như là những con người. Những ai có khả năng hơn vì có nhiều của cải và hưởng nhiều dịch vụ chung hơn, phải cảm thấy có trách nhiệm đối với những người yếu kém hơn, và phải sẵn sàng chia sẻ cho họ những gì mình có. Về phần mình, những người yếu kém hơn, trong cùng một hướng liên đới, không nên có một thái độ thuần tuý tiêu cực hoặc phá hoại xã hội, nhưng hãy làm những gì thuộc về phần mình nhằm ích lợi cho mọi người, trong khi vẫn bênh vực những quyền chính đáng của mình (x. S.R.S, các số 38 - 39).

Sự liên đới làm nổi bật cách hết sức đặc biệt bản chất xã hội của con người, sự bình đẳng của mọi người về phẩm giá và quyền lợi, cũng như con đường chung cho các cá nhân và các dân tộc bước vào để tiến tới sự thống nhất với một ý thức càng ngày càng cao hơn.

Ngày nay hơn bao giờ hết, có một sự nhận thức phổ biến rộng rãi về sự lệ thuộc lẫn nhau (interdependence) giữa các cá nhân và các dân tộc. Sự tiến bộ nhanh chóng về phương tiện truyền thông, về công nghệ điện toán, sự gia tăng của khối lượng thương mại và thông tin, đã biến thế giới trở thành như một ngôi làng. Mặc dù người ta ở cách nhau rất xa và có khi không quen biết nhau, người ta vẫn có thể nói tới một ngôi làng thế giới.

Đứng trước hiện tượng “lệ thuộc lẫn nhau” càng ngày càng rộng lớn, ở mọi nơi người ta đều thấy vẫn còn sự bất bình đẳng sâu sắc giữa các nước đã phát triển và các nước đang phát triển, những sự bất bình đẳng do các hình thức bóc lột, đàn áp và tham ô gây ra, từng gây ảnh hưởng tiêu cực trên đời sống quốc nội cũng như quốc tế của nhiều nước. Chính vì thế mà việc gia tăng các quan hệ hỗ tương giữa các cá nhân và các dân tộc cần phải có những nỗ lực kèm theo về phương diện đạo đức xã hội, khẩn trương không kém (x. TYHTXHCG, số 192).

Liên đới là một nguyên tắc xã hội và là một nhân đức luân lý:

Quan hệ lệ thuộc lẫn nhau giữa các cá nhân và các dân tộc, chính là những hình thức liên đới trong thực tế, phải được biến thành những quan hệ hướng về sự liên đới đích thực trên bình diện đạo đức xã hội. Đây là một đòi hỏi luân lý tiềm tàng trong mọi quan hệ con người. Bởi đó cần phải nhìn sự liên đới dưới hai khía cạnh bổ sung cho nhau: liên đới là một nguyên tắc xã hội, cũng là một nhân đức luân lý.

Trước hết phải nhìn sự liên đời trong giá trị riêng của nó như là một nhân đức luân lý nhằm xác định trật tự của các cơ chế. Không phải cơ chế nào cũng tốt, có những cơ chế dung dưỡng sự bất công và sự áp bức bóc lột, mà trên bình diện thần học, chúng ta gọi là “những cơ chế của tội”. Các cơ chế ấy cần được thanh lọc và biến thành “cơ chế liên đới”. Liên đới là một “nhân đức xã hội” cơ bản, vì đó là nhân đức nằm trong phạm vi của sự công bằng. Đó là một nhân đức ưu tiên nhắm tới công ích và được gặp thấy nơi những người “dấn thân lo cho ích lợi của người khác” (x. TYHTXHCG, số 193).

Giáo hội cảm thấy được mời gọi đứng về phía đám đông những người nghèo, công nhận tính cách chính đáng của những yêu sách của họ, góp phần thoả mãn những yêu sách đó. Sự “tuỳ thuộc lẫn nhau” phải biến thành liên đới, dựa trên nguyên tắc là của cải được tạo dựng dành cho mọi người: những gì mà công nghệ sản xuất bằng cách biến cải các nguyên liệu với sự đóng góp của lao động, cũng phải được để cho mọi người sử dụng (x. SRS, các số 38 - 40).

Dưới ánh sáng đức tin, sự liên đới không chỉ để mà liên đới, nhưng còn hướng tới chiều kích đặc thù kitô giáo, đó là sự hoàn toàn vô vị lợi, sự tha thứ và hoà giải. Lúc đó tha nhân không chỉ là một người có những quyền lợi và được bình đẳng với mọi người, nhưng còn là hình ảnh sống động của Thiên Chúa là Cha, được máu Chúa Kitô cứu chuộc, và là đền thờ của Chúa Thánh Thần. Do đó, tuy thuộc phạm vi “công bằng xã hội”, liên đới có nhiều điểm tương đồng với “bác ái kitô giáo”, mà ngày nay người ta nhấn mạnh nhiều đến khía cạnh xã hội (bác ái xã hội).

Người có nhân đức liên đới luôn hướng tới công lý và ước ao thiết lập công lý trên khắp mặt địa cầu, và đặc biệt là công lý dành cho những người nghèo khổ, không tiền bạc, không địa vị, không quyền lực, không tiếng nói. Nơi sự liên đới, bác ái và công bằng gặp gỡ nhau, và trở thành hiện thực trên bình diện xã hội. Dấu hiệu đáng mừng nhất của thế giới còn đầy dẫy những bất công và tranh chấp, chính là hiện tượng liên đới càng ngày càng lan rộng và thực sự trở nên toàn cầu.

Liên đới và sự phát triển chung của nhân loại:

Thông điệp của học thuyết xã hội công giáo về sự liên đới cho thấy rõ có một mối tương quan mật thiết giữa liên đới và công ích, giữa liên đới và mục tiêu phổ quát của tài sản, giữa liên đới với bình đẳng, giữa liên đới với hoà bình trên thế giới.

Thuật ngữ “liên đới” diễn tả cách tóm tắt sự cần thiết phải nhận ra trong những mối giây liên kết con người với nhau, các tập thể xã hội với nhau có cả một không gian cho con người được tự do xây dựng sự phát triển chung, trong đó ai ai cũng có phần và ai ai cũng tham gia.

Nguyên tắc liên đới đòi con người hôm nay phải ngày càng nhận thức rõ hơn rằng họ chính là những người mắc nợ xã hội mà họ đang tham gia. Họ là những người “mắc nợ” vì tất cả những điều kiện đã làm cho cuộc sống của họ trở nên đáng sống, và vì những di sản không thể phân chia nhưng rất cần thiết do văn hoá, do sự hiểu biết khoa học và kỹ thuật, do của cải vật chất và tinh thần mang lại (x. TYHTXHCG, các số 194 - 195).

Sự liên đới là con đường đi tới hoà bình, và đồng thời cũng là con đường đi tới phát triển. Mục tiêu của hoà bình mà mọi người hằng trông đợi, chắc chắn sẽ đạt được nhờ việc thực thi công bằng xã hội trên bình diện quốc gia và quốc tế, đồng thời cũng nhờ việc thực thi các nhân đức để khuyến khích “chung sống”.

Sự quan tâm tích cực đến người nghèo phải được thể hiện ở mọi mức độ, bằng những hành vi cụ thể để đạt được một số những cải cách cần thiết. Tuỳ theo từng hoàn cảnh, người ta ấn định các cải cách cấp bách nhất, và những phương tiện để thực hiện. Trên bình diện quốc tế, thông điệp Quan tâm đến vấn đề xã hội của Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II nhấn mạnh đến những cải cách sau đây cần phải có: - cải cách hệ thống thương mại quốc tế; - cải cách hệ thống tiền tệ quốc tế; - lưu tâm nhiều hơn đến việc trao đổi kiến thức kỹ thuật; - xét lại cơ cấu của các tổ chức quốc tế hiện hữu (x. SRS, các số 41 - 45).

KẾT LUẬN

Xây dựng xã hội công bằng theo Học Thuyết Xã Hội Công Giáo không gì khác hơn là nhìn nhận, tôn trọng và thăng hoa phẩm giá của con người, bởi vì “Con người là con đường của Giáo Hội” (x. RH, số 14).

Mục đích chung của tất cả chúng ta là con người, khát vọng chung của chúng ta là mong muốn điều tốt nhất cho mỗi con người và mọi con người trong xã hội Việt Nam hôm nay. Tôi tin rằng định hướng này của chúng ta là thật. Và đây là một cơ may cho tất cả chúng ta để mở ra với viễn tượng hợp tác và phát triển bền vững ở hiện tại và trong tương lai.

Vấn đề đặt ra có thể là sự khác biệt giữa chúng ta trong cách nhìn về con người. Quan niệm rõ ràng và toàn vẹn về con người là hình ảnh Thiên Chúa theo kitô giáo làm biến đổi mọi khía cạnh của đời sống cá nhân và xã hội của con người. Và đó là động lực giúp chúng tôi dấn thân phục vụ con người trong xã hội qua việc đối thoại với nền văn hoá và xã hội Việt Nam hôm nay.

Đối thoại là tên gọi mới của niềm hy vọng. Chúng tôi xác tín rằng chỉ có đối thoại mới mở đường cho con người, cho xã hội, cho đất nước, cho Giáo hội hướng tới một tương lai tươi sáng hơn, công bằng hơn. Chúng tôi đặt nền tảng của đối thoại trên tình yêu và chân lý: tình thương dành cho con người và sự thật về con người toàn vẹn. Đó là niền hy vọng của chúng tôi.

Niềm hy vọng của chúng tôi cũng là niềm hy vọng muốn chia sẻ với tất cả những người thiện chí muốn góp phần xây dựng xã hội công bằng hơn và văn minh hơn. Niềm hy vọng đó thúc đẩy chúng tôi đối thoại và hợp tác cùng với mọi người nhằm tìm ra hướng đi đúng đắn cho xã hội và đồng hành với mọi người để xây dựng xã hội.

Để đối thoại chúng ta cần lắng nghe nhau. Chúng tôi xin cám ơn vì ý nghĩa của việc xây dựng xã hội công bằng theo Học Thuyết Xã Hội Công Giáo được lắng nghe trong Hội thảo này.

+GM Phaolô Bùi Văn Đọc


Những Chữ Viết Tắt

  1. CA Centesimus Annus. Thông điệp “Năm thứ 100” của ĐGH Gioan Phaolô II
  2. GLHTCG Giáo Lý Hội Thánh Công Giáo
  3. GS Gaudium et Spes. Hiến chế về mục vụ “Vui mừng và hy vọng” của Công đồng Vatican II
  4. LE Laborem exercens. Thông điệp “Lao động của con người” của ĐGH Gioan Phaolô II
  5. QR Quadragesimo Anno. Thông điệp “Tứ thập niên” của ĐGH Piô XI
  6. RH Redemptor Hominis. Thông điệp “Đấng Cứu Chuộc con người” của ĐGH Gioan Phaolô II
  7. RN Rerum Novarum. Thông điệp “Tân sự” của ĐGH Lêô XIII
  8. SRS Sollicitudo rei socialis. Thông điệp “Quan tâm đến vấn đề xã hội” của ĐGH Gioan Phaolô II
  9. TĐ/TCLTY Thông điệp “Thiên Chúa là Tình Yêu” của ĐGH Bênêđíctô XVI
  10. TYHTXHCG Toát Yếu Học Thuyết Xã Hội Công Giáo của Ủy ban Giáo hoàng về Công lý và Hòa bình


Xây Dựng Xã Hội Công Bằng Theo Học Thuyết Xã Hội Công Giáo, phần (1), (2) & (3)

Tags ·

Đọc nhiều nhất Bản in 16.11.2007. 15:52